Çocuk yaşta, erken ve zorla evlilikler, toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin bir türü olarak tüm dünyada en yaygın görülen insan hakkı ihlallerinden biri. Türkiye’de her 4 kadından biri çocuk yaşta evlendirildi. Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, UNFPA, tüm çocukların güvenli ve sağlıklı bir yaşam sürebilmeleri için uzun yıllardır sürdürdüğü çalışmalara bir yenisini ekledi ve İsveç Hükümeti’nin finansal desteği ile Öğretmen Ağı’nın iş birliğinde, öğretmenlerin çocuk yaşta evliliklerle mücadeleye daha etkin katılabilmesini sağlamak amacıyla bir rehber geliştirdi. Öğretmenlere yönelik hem önleme hem de müdahale süreçlerine dair pek çok bilgi ve yönlendirme içeren yol haritası niteliğinde rehber yayımlandı.
ANKARA, TÜRKİYE - Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dair Sözleşme’ye (BMÇHS) göre 18 yaşını doldurana kadar her insan çocuk sayılıyor ve her çocuğun istismar ve şiddet başta olmak üzere bütün zararlı uygulamalardan uzak bir yaşam en temel hakkı. Çocuk yaşta evlilikler hem toplumsal cinsiyete dayalı bir şiddet türü hem de bir insan hakkı ihlali olarak çocukların fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelişimlerini olumsuz etkileyen en yaygın zararlı uygulamalardan biri. Buna göre; Türkiye’de şu anda evli olan her 4 kadından biri çocuk yaşta evlendirildi.
Çocuk yaşta evlilikler ile mücadelede toplumun bütün kesimlerinin sorumluluğu olduğu bilinciyle; Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, UNFPA, uzun yıllardır aileler, toplum liderleri, kamu, uluslararası kurumlar, sivil toplum, akademi ve özel sektör ile birlikte çalışıyor. Bu mücadelenin en kilit aktörlerinden biri de öğretmenler. Bu kapsamda, UNFPA ile Öğretmen Ağı, İsveç Hükümeti’nin finansal desteği ile "Çocuk Yaşta, Erken ve/veya Zorla Evlilikler için Önleme ve Müdahale Rehberi"ni hazırladı. Bu rehber, öğretmenlerin çocuk yaşta evlilikler ile mücadele konusunda oynayabileceği kritik rollerde onlara destek sunmak, bilgilendirmek ve onlara öğrencileri, velileri ve çevrelerindeki öğretmenleri güçlendirebilecek çeşitli çalışmalar konusunda yol göstermek için hazırlanmıştır.
Öğretmenler, önleme odaklı bir çocuk koruma sistemi için okulun harekete geçmesini, bildirim süreçlerinin bilinmesini ve uygulanmasını sağlamada önemli rol oynuyor ve bu nedenle çocukların şiddetten korunması için risk tespiti, önleme ve müdahale açısından bu mücadelenin en önemli gruplardan biri. Öğretmenler, eğitime erişimin ve devamın sağlanmasında çocukların, ebeveynlerin ve kanaat önderlerinin farkındalığının artırılmasında, kadınların ve kız çocukların ÇYEZE’ye karşı güçlenmesinde ve bakış açısını dönüştürmede önemli etki yaratabilir. Hazırlanan rehberde bu kapsamda, öğretmenlerin çocuk yaşta evlilik risklerinin tespiti, müdahale ve koruma süreçlerinde neler yapabileceği ve nerelere başvurabileceğini anlatılıyor.
Örneğin; Bir çocuğun okuldan uzaklaşması, çocuk yaşta evlenme riskine dair bir gösterge olabilir. Bununla mücadele etmek için öğretmenler, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na risk bildiriminde bulunabilir. Çocuğun evlendirilmek istendiği hallerde eğitimine devam etmesini engellemek gibi suç sayılan davranışlarda da bulunulmaktadır. Bu tür suçların işlendiğine dair şüphe bulunması halinde de savcılık veya kolluk kuvvetlerine suç bildirimi yapılabilir.
Rehberin hazırlanmasının ardından, Eğitim Reformu Girişimi’nden Araştırmacı Umay Aktaş Salman, Türkiye’nin dört bir yanından öğretmenlerle deneyimlerini konuştu:
Mardin’de bir okulda çalışan öğretmen T.G., öğretmenlerin oynayabileceği kilit rolü kendi tecrübeleriyle anlatıyor, “Okulun bulunduğu köyde 18 yaşına geldiğinde evlenmemiş olan kız çocuk yok. 13-14 yaşında evlendiriyorlar genelde. 10. sınıfta okuyan bir kız çocuğunu kaçırmaya ve evlendirmeye çalıştılar. Ben ısrarlı biçimde şikayetlerimi sürdürünce öğrenci sonunda koruma altına alındı ve şimdi bulunduğu ilin en iyi lisesine devam ediyor.”
Adana’da öğretmenlik yapan ve birçok çocuk yaşta evlendirilme vakası ile karşılaşan F.E. ise, sorunun nasıl gözlemlenebileceğini ve nedenlerini anlatıyor, “Normalde çok sessiz olan bir öğrenci çok neşeli olabiliyor ya da çok neşeli ama birden sessizleşiyor, içine kapanıyor. Bazıları toplumsal baskı ve geleneksel toplumsal cinsiyet rollerine dayalı beklentiler nedeniyle başka bir hayatın varlığını bilmiyorlar. Çoğu, evdeki baskıdan, şiddetten, ev içi bakım yükünden de kurtulmak için evleniyor.” diyor.
Öğretmenler, UNFPA’in İsveç Hükümeti’nin desteği ve Öğretmenler Ağı’nın iş birliği ile yürüttüğü projenin detaylarına ve ilgili başka içeriklere proje sayfasından erişebilir. Ayrıca, yukarıda altıntılarına yer verilen ve Eğitim Reformu Girişimi Araştırmacısı Umay Aktaş Salman’ın rehberden yola çıkarak öğretmenlerle yaptığı röportajlar üzerinden hazırladığı ‘Uzun hikaye’ye de buradan ulaşabilir.
