Orta Asya’da, 5 yaşından küçük 135 binden fazla çocuğun doğum kaydı bulunmuyor. Resmi kimliği olmayan bu çocuklar, eğitim, sağlık ve koruma gibi temel hizmetlere erişimde zorluk yaşıyor. UN ESCAP, UNFPA ve SESRIC’in ortaklığında Ankara’da düzenlenen “Orta Asya İdari Kayıt Ağı Toplantısı”nda, bölge ülkelerinden katılımcılar idari kayıt sistemlerini güçlendirmek, eşitsizlikleri azaltmak ve ülkeler arasında deneyim paylaşımını artırmak için yürütülen çalışmaları ve karşılaşılan zorlukları masaya yatırdı.
Ankara, Türkiye — Orta Asya’da 5 yaş altı 135 binden fazla çocuğun doğumu resmi kayıtlarda mevcut değil. Bu da onların yasal kimlikten yoksun, dolayısıyla eğitim, sağlık ve korunma gibi temel haklardan ve hizmetlerden mahrum kalmasına neden oluyor.
Bu hayati soruna çözüm bulmak amacıyla, Orta Asya ülkelerinden temsilciler Ankara’da bir araya geldi. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’nın desteğiyle Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), Birleşmiş Milletler Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP), ve İslam Ülkeleri İstatistik, Ekonomik ve Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi (SESRIC) ortaklığında düzenlenen “Orta Asya İdari Kayıt Ağı Toplantısı”nda, bölgedeki idari kayıt sistemlerini güçlendirmek ve yasal kimlik sorunu ile mücadelenin güçlendirilmesi hedefleniyor.
Üç gün süren toplantı boyunca, ülkelerin idari kayıt kurumları deneyimlerini ve karşılaştıkları zorlukları paylaştı; idari kayıt sistemlerini daha erişilebilir, kapsayıcı ve dijital hale getirmek için iş birliği yolları arandı; ve aşağıdaki aktiviteler yoluyla, ülkelerin bilgi paylaşabileceği ve göç, vatansızlık gibi sınır ötesi sorunlara ortak çözümler geliştirebileceği kalıcı bir bölgesel iş birliği ağı için ilk adımlar atıldı.
🔹 Ülkelerin mevcut durumlarının ve karşılaştıkları zorlukların paylaşılması
🔹 Bölgesel bilgi ve deneyim alışverişinin artırılması
🔹 Kapsayıcı ve sürdürülebilir sistemler için kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi
🔹 Orta Asya İdari Kayıt Yetkilileri Ağı’nın temellerinin atılması
🔹 Kayıt süreçlerindeki eşitsizliklerin değerlendirilmesi ve dijital dönüşümün teşvik edilmesi
Dışişleri Bakanlığı Uluslararası Ekonomik Politikalar ve Kuruluşlar Genel Müdürlüğü Daire Başkanı Yekta Noyan, konuşmasında; “Son dönemde benzeri görülmemiş çok boyutlu küresel zorluklara tanıklık ediyoruz. Bu da UNFPA’in çalışmalarının önemini daha da artırıyor. Bu, hiçbir ülkenin tek başına üstesinden gelebileceği bir yük değil. Bu bilinçle, Türkiye olarak küresel kalkınma iş birliklerine katkı sunmak için yoğun çaba gösteriyoruz,” dedi.
UNFPA Türkiye Temsilcisi Mariam A. Khan ise; “UNFPA genel merkezinde, Kanada Hükümeti destekli bir İdari Kayıtlar ve Temel İstatistikler (CRVS) Merkezimiz bulunuyor. Burada üretilen CRVS bilgi kaynaklarını kamu yararına sunarak, ülkelerin sistemlerini güçlendirmelerine destek oluyoruz,” dedi ve ekledi; “Özellikle kadınlar, kız çocukları ve kayıt dışı kalma riski yüksek gruplar için evlilik ve boşanma gibi hayati öneme sahip olayların kaydına özellikle önem veriyoruz.”
Konuşmasına “Sadece Asya-Pasifik bölgesinde 51 milyon çocuğun doğum kaydı hâlâ yapılmamış durumda, bunların 135 bininin Orta Asya’da olduğu tahmin ediliyor,” sözleriyle başlayan ve durumun ciddiyetine dikkat çeken SESRIC İstatistik ve Bilgi Birimi Direktörü Onur Çağlar; “Bu toplantıda yapacağımız ortak değerlendirmelerin, Orta Asya’daki üye ülkelerimizin CRVS sistemlerini güçlendirme yolunda somut ilerlemeler sağlayacağına inanıyorum,” ifadelerini kullandı.
Birleşmiş Milletler Türkiye Mukim Koordinatörü Babatunde Ahonsi; “Yasal kimlik, haklara ve onurlu bir yaşama açılan kapının anahtarı. Bir çocuğun doğumu kayıt altına alındığı zaman, sağlık, eğitim, koruma ve- istihdam gibi pek çok imkana erişim sağlanır; bu da demografik dayanıklılığı güçlendirir. Orta Asya ülkeleri, bu ağ sayesinde hiç kimsenin geride bırakılmaması için bir arada,” dedi.
ESCAP Temsilcisi Chloe Harvey ise; “Yasal kimlik bir insan hakkıdır, bu nedenle CRVS, hak temelli ve kapsayıcı kalkınma için temel bir unsur. Bu toplantı, hem gelinen noktayı değerlendirmek hem de Orta Asya’da kapsayıcı, dayanıklı ve insan odaklı CRVS sistemleri için ortak bir yol çizmek için önemli bir dönüm noktası,” şeklinde konuştu.
UNDP Tajikistan Teknik Danışmanı Filippo Carusu; “Nüfus kayıt sistemleri iyi yönetişimin ve kapsayıcı toplumların temelini oluşturur. Bunlar yalnızca idari süreçler değil, yasal kimlik sağlayan ve her bireyin sayılmasını garanti altına alan temel insan hakları,” dedi.
Toplantının 2. gününde Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'ne teknik bir ziyaret gerçekleştirildi. Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürü İbrahim Taşyapan ile bir araya gelen ülke katılımcıları Türkiye'deki Mekansal Adres Kayıt Sistemi, Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi ve TC Kimlik Numarası ve Nüfus Hizmetleri konularında bilgi aldılar.
CRVS sistemlerinin en önemli verilerinden biri de evlilik ve boşanma verileri. Bu veriler, miras gibi çeşitli konularda kadınların haklarını kısıtlayan finansal, kültürel ve yasal engelleri azaltmada kilit bir rol oynadığı için, etkinliğin son gününde UNFPA liderliğinde bir teknik çalıştay düzenlendi.Çalıştay sırasında, Orta Asya ülkelerinden temsilciler, sistem yapıları, karşılaştıkları zorluklar, alınan dersler ve uygulanan çözümler hakkında detaylı bilgiler paylaştı. Evlilik ve boşanma istatistiklerinin sivil kayıt sistemleri içinde toplanmasını güçlendirmek için, UNFPA'in bu alandaki devam eden çalışmalarıyla uyumlu olarak çok sayıda öneri yapıldı.
Toplantıdan elde edilen sonuçlar, Asya-Pasifik CRVS On Yılı (2015–2024) kapsamındaki bölgesel değerlendirmeye ve 2025 Haziran ayında düzenlenmesi planlanan Üçüncü CRVS Bakanlar Konferansı’nın hazırlıklarına katkı sağlayacak.
