ŞANLIURFA – Şanlıurfa Devteşti’de kadın ve kız çocuklarına birinci basamak sağlık hizmeti veren Kadın Sağlığı Danışma Merkez’inde çalışan ebe Neval Hanım,  “Bugün bile bir çocuk annesi olup şu anda da hamile olan 17 yaşında bir kızla karşılaştık’’ diyor.  

Suriye sınırından bir saatlik mesafede bulunan, çorak bir bölgede kurulu bu kente, 475,000 Suriyeli mülteci yardım aramaya gelmiş . Çoğu yoksullukla savaşan bu insanlar, burada yeni bir yaşam kurmaya çalışıyor. Hatta bazıları, reşit olmayan kızlarını evlendirme yolunu seçmiş.

Çocuk yaşta evlendirilen bu kızlar, erken yaşta, henüz bedensel gelişimleri hazır olmadığı halde, hamile kalma riskiyle karşılaşmakta. Neval Hanım, bazen 14-15 yaşında hamile kızlarla karşılaştıklarını söyledi.

Ergenlik döneminde hamile kalan kız çocuklarına özellikle ilgi gösterdiklerini söyleyen Neval Hanım, daha savunmasız olan bu kız çocuklarının sık sık merkeze gelmelerini tavsiye ettiklerini de ekledi.

Korunmasız ve yeterli beslenmeyen bireyler

Çocuk yaşta evlilikler, hem zararlı bir gelenek hem de çocuklarına bakım sağlama kaygısında olan ana-babalar için işin ekonomik yönüyle baş etmek için başvurdukları bir mekanizma. Bu uygulama, çocuk yaşta hamileliğe yol açabilir; gelişmekte olan ülkelerde çocuk yaştaki kızlar arasında meydana gelen hamileliklerin yüzde doksanı, bir evlilik veya birliktelik ilişkisi içinde oluşan hamileliklerdir.

Bu erken yaştaki hamilelikler, tehlikeli sonuçlar doğurabilmektedir. Hamilelik ve doğumdan kaynaklanan komplikasyonlar, tüm dünyada 15-19 yaş grubu kızlar arasında önde gelen ölüm nedenidir.

Çocuk yaşta evlilik konusunda en riskli grup, en korumasız olan, diğer bir deyişle yeterli eğitim almamış, yoksul koşullarda yaşayan ve insan hakları konusunda yeterli bilgisi olmayan kesimdir.

UNFPA Hayati Harrani Kadın Sağlığı Danışma Merkezi’nde uzun zamandır hizmet veren ebelerden biri olan Huda Hanım, bu kızların sağlıklarının hamile kalıncaya kadar ihmal edildiğini bildirmektedir. Bu merkez, UNFPA tarafından işletilen ve Şanlıurfa’da kadın ve kız çocukları için açılan dört Kadın Sağlığı Danışma Merkezi’nde birdir. Mültecilere sağlık hizmetlerinin yanı sıra diğer alanlarda da hizmet veren merkezin finansmanı, Avrupa Birliği Sivil Koruma ve İnsani Yardım Birimi (ECHO) tarafından karşılanmaktadır.

Çocuk gelinler arasında en önemli sorunun yetersiz beslenme olduğunu söyleyen Huda Hanım, bu kızların düzenli olarak doktora gitmediğini, ancak durumlarının hamile kaldıktan sonra ebeye başvurduklarında anlaşıldığını söyledi. 

Anemi dâhil yetersiz beslenme, hem hamile kızların hem de bebeklerinin daha fazla riske maruz kalmalarına neden oluyor.

Gizlenen hamilelikler

Araştırmalar, Suriyeli mülteci nüfusunun bir kısmında çocuk evliliklerinin artığını göstermektedir

Ancak birçok evliliğin kayıt dışı yapılması nedeniyle bu konunun Türkiye’de mülteciler arasında ne kadar yaygın olduğunu tespit etmek çok zor. Ebeler, mültecilerin korktuklarını ve bu nedenle evlilikleri gizli tutarak kaydettirmediklerini ifade etmektedir.

Ebeler ve kadın ve kız çocuklarına hizmet veren merkezlerde çalışan personel, 16 yaşın altındaki evlilikleri Türk makamlarına bildirmekle yükümlüdür.  

UNFPA yetkilisine konuşan ebe Huda Hanım, her ay 3-4 çocuk gelinle karşılaştıklarını, ancak bu sayının daha fazla olduğunu bildiklerini, insanların yakalanmamak için sağlık merkezine başvurmadıklarını ifade etti.  

“Daha önceleri daha fazla çocuk hasta merkeze geliyordu’’ diyen Huda Hanım, son birkaç ay içinde hissedilir bir düşüş olduğunu, bu düşüşün nedeninin yaşla ilgili bir form doldurulması zorunluluğunun getirilmesi olduğunu belirtti ve mülteciler arasında bu konunun duyulmasıyla hamile kız çocuklarının merkeze gelmeye korktuğunu söyledi.

Ancak yeterli anne sağlığı hizmetlerini alamayan bu hamile kız çocukları, daha ciddi sağlık risklerine maruz kalmaktadır.

“Bu kız çocuklarının çoğu, kamuya bağlı sağlık kurumlarında doğum yapmadığı için, çocuklarını özel hastanelerde doğum yapıyorlar; ancak bunun masraflarını nasıl karşılıyorlar bilemiyorum’’ diyen Huda Hanım,  bazı kız çocuklarının da evde doğum yaptığını iletti.

“Elimiz kolumuz bağlı’’

Şanlıurfa’da kadın ve kız çocuklarına hizmet veren 4 Kadın Sağlğı Danışma Merkezi, mülteci kriziyle başa çıkma konusunda Sağlık Bakanlığı'nın insani yardım çalışmalarına destek olmak için UNFPA'nin yürütücü ortakları tarafından işletilen merkezlerdir.  

Harran Üniversitesi yürütücü ortaklığında işletilen bu merkezler, cinsel sağlık ve üreme sağlığı konusunda verdiği hizmetler yanında psikolojik danışmanlık, sağlık ve insan hakları konularında bilgilendirme, dil kursları ve başka diğer alanlarda hizmet sunmaktadır. Merkezde çalışanların çoğu, Suriyeli mültecidir.

Çocuk gelinle karşılaşan personel, konuyu sosyal hizmet görevlisine aktarır. Huda Hanım, ebe veya doktorlar tarafından yapılan kapsamlı sağlık kontrolünün yanı sıra bu kız çocuklarının yine merkezde bulunan sosyal hizmet birimine de yönlendirildiğini ifade etti.  

Sağlık sosyal destek programlarında hizmet veren sağlık aracıları da mültecilerin evlerine yaptıkları düzenli ziyaretlerde çocuk gelinlerle karşılaşmaktadır. Fatima Al Hamad, Hayati Harrani merkezinde hizmet veren sağlık aracılarından biri. Fatima Hanım, UNFPA’ya bağlı çalışan sağlık aracılarının çocuk gelinlerin durumuyla ilgili bilgi aldıklarını ve denetleme yaptıklarını söyledi.

Kız çocuklarını, kendi seçtikleri kişiyle, kendi rızaları dâhilinde ve hiçbir baskıya maruz kalmadan evlenme hakkı dâhil, hakları konusunda bilgilendiren sağlık aracıları, hizmet ve bilgi almak için kadın ve kızlara hizmet veren merkezlere başvurmaları yönünde onları teşvik etmektedir. Ergen yaştaki hamile kızlar da uygun ana sağlık hizmeti almaları yönünde ısrarla cesaretlendiriyorlar.  

Ancak sağlık çalışanları, ulaşamadıkları kız çocuklarının sağlığından endişe duyduklarını ifade ediyor.

“Bu kızlarla özel olarak ilgilenilmesi gerek” diyor Huda Hanım, ‘’ama çok azı bakım için bize başvuruyor; bu açıdan elimiz kolumuz bağlı. 

– Rebecca Zerzan, UNFPA